کوليت اولسروز

کوليت اولسرو

کوليت اولسرو بيماري است که در آن جدار داخلي کولون (روده بزرگ) دچار التهاب مي شود. سيستم ايمني بدن بطور نابجا جدار داخلي کولون را موردحمله قرار داده و باعث ايجاد التهاب، زخم، خونريزي و اسهال مي شود.

اگر چه کوليت اولسرو يک بيماري مزمن و درمان قطعي ندارد، ولي بخوبي کنترل مي شود. اکثر بيماران زندگي فعال و پرباري دارند. بيماري معمولاً با مصرف طولاني مدت دارو و  نظارت دقيق بر عوارض بيماري به خوبي کنترل مي شود.

علل:به نظر مي رسد دو عامل در ايجاد بيماري کوليت اولسرو موثر باشند. زمينه ژنتيک و عوامل محيطي

1) ژنتيک

کوليت اولسرو تمايل به تکرار در اعضاي خانواده بيمار دارد و اين موضوع دلالت به نقش عوامل ژنتيکي در بروز اين بيماري دارد. در 10% تا 25% بيماران، يکي از بستگان درجه اول وي دچار بيماري التهابي روده مي باشد.

2) محيط

عوامل محيطي فراواني از جمله عفونتها، مي توانند باعث ايجاد بيماري در افراد داراي زمينه ژنتيکي شوند.

به علل ناشناخته، بيماري کوليت اولسرو در کشورهاي اسکانديناوي و توسعه يافته شايعتر است. بيماري مردان و زنان را به يک اندازه مبتلا مي کند. شايعترين سن ابتلا به بيماري کوليت اولسرو بين 30-15 سالگي است.

واژه هاي مشترک

-      بيماري محدود به رکتوم را پروکتيت اولسرو مي نامند.

-      واژه کوليت ديستال يا پروکتو سيگموئيديت زماني مورد استفاده قرار مي گيرد که بيماري تا قسمتي از کولون سيگموئيد پيشروي کرده باشد.

-      کوليت سمت چپ زماني گفته مي شود که التهاب تا انتهاي کولون عرضي پيشروي کرده باشد.

-      زمانيکه بيماري تا کولون صعودي پيشرفت کرده ولي به سکوم نرسيده باشد اين حالت را کوليت وسيع يا شديد مي­نامند.

-      واژه پانکوليت زماني مورد استفاده قرار مي گيرد که التهاب تا سکوم پيشروي کرده باشد.

علائم:علائم بيماري کوليت اولسرو مي تواند خفيف، متوسط يا شديد باشد و در طول زمان تغيير کند. واژه شعله ور شدن يا flare up زماني بکار برده مي شود که علائم بيماري تشديد يا بيماري فعال شود. واژه خاموشي يا remission  زماني بکار برده مي شود که بيماري خاموش يا غير فعال باشد.

بيماري خفيف

علائم بيماري کوليت اولسرو خفيف شامل خونريزي متناوب از مقعد، دفع بلغم و اسهال خفيف (کمتر از 4 بار در روز)مي باشد. ممکن است دل پيچه خفيف، زور زدن دردناک و دوره هايي از يبوست نيز مشاهده شود.

بيماري متوسط

علائم بيماري شامل اسهال خوني شل (تا 10 بار در روز)، کم خوني خفيف، درد خفيف تا متوسط شکم و تب خفيف مي باشد.

بيماري شديد

در بيماران مبتلا به کوليت اولسرو شديد، قسمت وسيعي از کولون و اغلب موارد تمامي روده بزرگ درگير است. علائم بيماري شامل اسهال (بيش از 10 بار در روز)، درد شديد شکمي، تب، کم آبي و خونريزي قابل توجه که اغلب منجر به کم خوني مي گردد. کوليت اولسرو شديد مي­تواند موجب کاهش وزن سريع شود.

بيماري برق آسا

به تشديد علائم بيماري کوليت اولسرو شديد که با افزايش گلبولهاي سفيد خون، بي اشتهايي و درد شديد شکمي همراه است بيماري برق آسا گفته مي­شود.  

بيماري خارج روده اي

اغلب مفاصل بزرگ (آرتريت، ساکروايلئيت)، چشم، پوست و با شيوع کمتر ريه از مناطقي هستند که ممکن است دچار التهاب گردند. اغلب موارد مفاصل بزرگ (زانوها، ستون فقرات)، چشم (اپي اسکلريت، يووئيت)، پوست ( پيودرماگانگرنزوم ، اريتم ندوزوم) و با شيوع کمتر ريه دچار التهاب مي گردند.

اين علائم معمولاً در بيماراني که دچار عود بيماري يا فعال شدن آن مي شوند مشاهده مي گردد. ديگر موارد التهاب مي تواند در بيماران مبتلا به کوليت اولسرو که در حال خاموشي است نيز مشاهده شود. يک نوع آن آرتريت ستون فقرات است که موجب درد کمر خواهد شد از ديگر موارد، که در 5% بيماران رخ مي دهد، التهاب مجاري صفراوي است که مي تواند موجب يک بيماري کبدي به نام کلانژيت اسکلروزان اوليه شود. اين بيماري (PSC) معمولاً با اندازه گيري آنزيمهاي کبدي خون آشکار مي گردد. در بيماران مبتلا به کوليت اولسرو خطر تشکيل لخته هاي خون و انواع خاص کم خوني نيز بيشتر است.

تشخيص:تشخيص اين بيماري بر اساس علائم و نشانه هاي بيماري، معاينه فيزيکي و تاريخچه بيماري مي باشد. علاوه بر آن نتايج آزمايشات تشخيصي مانند آزمايش خون، آزمايش مدفوع، سيگموئيدوسکوپي و يا کولونوسکوپي بايد در نظر گرفته شوند.

درمان:درمان کوليت اولسرو بر اساس محل درگيري کولون، شدت التهاب، علائم و شرايط فردي تعيين مي شود. در اکثر بيماران، کوليت اولسرو با دوره هاي مکرر عود و خاموشي مشخص مي شود. در نتيجه دو هدف اصلي از درمان، دست يافتن و حفظ بيماري در مرحله غير فعال (خاموشي)است که نيازمند درمان به مدت طولاني  مي باشد. از طرف ديگر، در حدود 15% از افرادي که دچار اولين حمله بيماري شده اند. ممکن است بيماري بدون نياز به مصرف دارو در مرحله remission يا خاموشي تا آخر باقي بماند.

پروکتيت و پروکتوسيگموئيديت

پروکتيت و پروکتوسيگموئيديت معمولاً با يک يا چند دارو که به صورت تنقيه، شياف يا کف مورد استفاده قرار مي گيرند درمان مي شوند.

در برخي از بيماران ممکن است نياز به تجويز داروي خوراکي مانند سولفاسالازين و 5- آمينوساليسيلات يا داروهاي مرتبط (Pentasa, Asacol, Colazol, Lialda and Dipentum) باشد.  در بعضي موارد ممکن است درمان استروئيدي (eg. cortenema مورد استفاده قرار گيرد. اثر درماني اين داروها معمولاً بعد از 3 هفته مصرف، ظاهر مي شود و در 90% موارد علائم بيماري از بين مي رود، و حدود 70% بيماران براي مدت طولاني در مرحله خاموشي يا بدون علامت خواهند بود. ادامه درمان با داروهاي حاوي 5-ASA جهت حفظ بيماري در مرحله خاموشي توصيه مي شود، اگر چه امکان قطع درمان نيز امکانپذير است.

پانکوليت

اکثر بيماران اين گروه که گستردگي درگيري به قسمت بالاتر از سيگموئيد رسيده باشد نيازمند داروهاي خوراکي هستند. تجويز داروهاي خوراکي همزمان با مصرف داروهاي موضعي در برخي از اين بيماران مي تواند سودمند باشد. ممکن است براي بيماران با علائم متوسط تا شديد به صورت موقتي داروهاي استروئيدي (معمولاً پردنيزون) به صورت سرپايي و يا تزريقي (در بيمارستان)تجويز شود. بعد از رسيدن به مرحله بهبودي يا خاموشي، بيمار بايد يکي از داروهاي خوراکي 5-ASA را بطور منظم مصرف کند.

سولفاسالازين

سولفاسالازين يکي از قديمي ترين داروهايي است که در درمان کوليت اولسرو بکار مي رود. شايعترين عوارض جانبي دارو شامل سردرد، بثورات جلدي، تهوع وعقيمي  برگشت پذير در مردان مي باشد. اين عوارض جانبي در بيشتر از 10% بيماراني که دارو مصرف مي کنند اتفاق مي افتد. افرادي که سولفاسالازين مصرف مي کنند بايد اسيد فوليک بصورت مکمل دريافت کنند چرا که اين دارو با جذب اسيد فوليک غذا تداخل داشته و مانع جذب آن مي شود.

آمينوساليسيلات

داروهاي حاوي 5- آمينوساليسيلات معمولاً بهتر از سولفاسالازين تحمل مي شوند. لذا آنها را مي توان در دوزهاي  بالاتر تجويز کرد که در نتيجه اثر بخشي آنها نيز افزايش مي يابد. شايعترين عوارض جانبي دارو شامل سردرد، ضعف، نفخ و دل پيچه مي باشد. ريزش مو و راشهاي پوستي شيوع کمتري دارند.

کورتيکو استروئيدها

تحمل مصرف داروهاي استروئيدي بدليل عوارض جانبي زياد مشکل خواهد بود.

افزايش اشتها، افزايش وزن، اکنه، احتباس مايع، لرزش و  تغييرات خلقي و مشکلات خواب از عوارض شايع مي باشند.

مصرف دارو با دوزهاي بالا و مدت طولاني، عوارض جانبي ديگري مثل ديابت، نازکي پوست، کبود شدن آسان، ظاهر کوشينگوئيد (پهن شدن صورت و قوز پشت) پوکي استخوان، رشد بيش از حد موهاي بدن، کاتاراکت (آب مرواريد)، افزايش فشار خون، زخم معده، نکروز (مشکلات جدي مفصلي) و عفونت دربردارد. بدليل خطر اين عوارض جانبي، داروهاي استروئيدي اکثر بيماران بايد هرچه زودتر قطع گردد.

درمان حالات مقاوم بيماري

به مواردي که بيماري به داروهايي که معمولاً باعث درمان آن مي شوند پاسخ نداده يا پاسخ ضعيفي داده باشد يا بيمار به کورتيکوستروئيدها (استروئيدها) جهت کنترل علائم وابسته شود، کوليت اولسروي مقاوم گفته مي شود.

اکثر بيماران به داروهاي سرکوب کننده سيستم ايمني پاسخ مي دهند. بيشترين داروهاي مصرفي 6- مرکاپتوپورين و آزاتيوپرين و اخيراً infliximab مي باشند. دگر علائم بيماري بهبود نيابد يا برخي عوارض ايجاد شود ممکن است عمل جراحي برداشتن روده برزگ نياز باشد.

مرکاپتوپورين و آزاتيوپرين

سالهاست که آزاتيوپرين جهت درمان موارد مقاوم کوليت اولسرو بکار مي رود. اين داروها در70-60 درصد بيماران باعث بهبودي علائم شده و نياز به استروئيدها را کاهش مي دهند. حدود 6-3 ماه طول مي کشد تا حداکثر اثر اين داروها ظاهر شود. بيماراني که اين داروها را مصرف مي کنند بايد مرتباً از نظر بروز عوارض که شامل کاهش گلبولهاي سفيد خون، پانکراتيت و ندرتاً هپاتيت مي­باشد کنترل شوند.

سيکلو سپورين

سيکلوسپورين يک داروي قوي سرکوب کننده سيستم ايمني است که معمولاً بعداز پيوند اعضا مورد استفاده قرار مي گيرد.

در بيماران مبتلا به کوليت اولسرو شديد و مقاوم به درمان بستري در بيمارستان، تجويز دارو بصورت تزريقي مي تواند بسيار موثر باشد. اين دارو معمولاً به عنوان داروي نگهدارنده در درمان کوليت اولسرو کمتر مورد استفاده قرار مي گيرد.

 Infliximab

دارويي است قوي که در درمان بيماريهاي کرون و آرتريت روماتوئيد. تجويز مي شده است  و در حال حاضر در درمان کوليت اولسرو مقاوم به درمان استفاده مي شود.

تعذيه

بيماران مبتلا به کوليت اولسرو پيشرفته اغلب دچار کاهش وزن و کمبودهاي تغذيه اي مي شوند. يک تغذيه مناسب به حفظ سلامتي و وزن نرمال مي تواند کمک کننده باشد.

غذايي که باعث کوليت اولسر شود يا کمک به حفظ مرحله خاموشي بيماري کند وجود ندارد.

تنها در مواردي که مصرف غذا علائم بيماري را تشديد کند پرهيز غذايي بايد صورت گيرد.

مصرف روزانه مولتي ويتامين منطقي به نظر مي رسد. از آنجايي که قبلاً هم اشاره شد بيماراني که سولفاسالازين مصرف مي کنند بايد اسيد فوليک را به بصورت مکمل مصرف کنند.

داروهاي ضد درد حاوي (NSAID) مانند بروفن و ناپروکسن توسط بيماران مبتلا به کوليت اولسرو نبايد مصرف شود چون ممکن است علائم آنها تشديد شود يا بيماري آنها عود کند. مصرف استامينوفن مشکل ساز نخواهد بود. اگر چه بهتر است قبل از مصرف داروهاي ضد درد، با پزشک يا داروساز خود مشورت کنيد.

بيماراني که دچار اسهال و دل پيچه هستند ممکن است با مصرف ميوه تازه و سبزيجات تازه، کافئين، نوشيدني هاي گازدار و مواد حاوي سوربيتول علائم آنها کاهش يابد.

داروهاي گياهي و طبيعي

داروهاي گياهي متعددي بصورت خوراکي يا تنقيه توصيه شده است ولي ميزان اثر بخشي و بي خطر بودن آنها به اثبات نرسيده است و نبايد مصرف کرد.

درمانهاي روانپزشکي

استرس علائم بيماري را بدتر خواهد کرد. بعضي از بيماران مشاوره فردي را و بعضي مشاوره گروهي، ارتباط با ساير بيماران مشابه (گروه درماني) را ترجيح مي دهند.

عوارض:

تنگي : به معني باريک شدن کولون يا رکتوم مي باشد. در تعداد کمي از افراد مبتلا به کوليت اولسرو اتفاق مي افتد و تنگي مي تواند باعث انسداد کولون شود.

خونريزي: افراد مبتلا به کوليت اولسرو در طول مدت بيماري خونريزي را تجربه خواهند کرد. در بعضي از بيماران کوليت مي تواند بحدي شديد باشد که شريان کوچک در کولون را درگير کرده و باعث خونريزي شديد شود.

توکسيک مگاکولون:از عوارض جدي بيماران مبتلا به کوليت شديد مي باشد. زماني اتفاق مي افتد که التهاب باعث گشاد شدن کولون، نازک شدن ديواره آن و عدم پاسخ به درمان دارويي در عرض 72 ساعت شود.

سرطان کولورکتال و کوليت اولسرو:در کل در مبتلايان به بيماري کوليت اولسرو خطر سرطان کولورکتال بالا مي رود. اگر چه ريسک در افراد مختلف متفاوت است. خطر ابتلا به سرطان در کوليت اولسرو به طول مدت بيماري و وسعت درگيري کولون بستگي دارد.

خطر ابتلا به سرطان کولون در صورت وجود بيماري ثانويه کلانژيت اسکلروزان اوليه نيز افزايش مي يابد. کلانژيت اسکلروزان اوليه  يک اختلال مزمن پيشرونده است که باعث التهاب، سخت و باريک شدن مجاري داخل کبدي و صفراوي مي شود.

منبع: http://ddrc.ac.ir/farsi/modules/news/article.php?storyid=6